ਭਾਰਤ 10 Sep 2025 AJ DI Awaaj
National Desk : ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਵੰਡ ਸਿਰਫ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਸਗੋਂ ਮਾਂ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਵਸੀਅਤ ਦੇ ਮਰਨ ‘ਤੇ ਵੀ ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਤਲਬ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਾਂ ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਮਾਲਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ—ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਖਰੀਦੀ ਹੋਵੇ, ਵਿਰਾਸਤ ‘ਚ ਮਿਲੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵਜੋਂ ਮਿਲੀ ਹੋਵੇ—ਉਹ ਜਿੰਦਗੀ ਦੌਰਾਨ ਇਸਨੂੰ ਜਿਵੇਂ ਚਾਹੇ ਵਰਤ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਮਾਂ ਵਸੀਅਤ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਮਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਜਾਇਦਾਦ ਕਿਵੇਂ ਵੰਡ ਹੋਵੇਗੀ?
✅ ਹਿੰਦੂ ਮਾਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਕਿਵੇਂ ਵੰਡ ਜਾਂਦੀ ਹੈ?
ਹਿੰਦੂ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰ ਐਕਟ, 1956 ਦੇ ਅਧੀਨ, ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਹਿੰਦੂ ਔਰਤ ਬਿਨਾਂ ਵਸੀਅਤ ਦੇ ਮਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਇਹਨਾਂ ਕਾਨੂੰਨੀ ਵਾਰਸਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਜਾਂਦੀ ਹੈ:
➤ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਵਾਰਸ:
- ਪਤੀ
- ਪੁੱਤਰ
- ਧੀਆਂ
- ਮ੍ਰਿਤਕ ਪੁੱਤਰ ਜਾਂ ਧੀ ਦੇ ਬੱਚੇ
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਹਿੱਸਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
➤ ਜੇ ਇਹ ਵਾਰਸ ਨਹੀਂ ਹਨ:
- ਜਾਇਦਾਦ ਪਤੀ ਦੇ ਵਾਰਸਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਆਖ਼ਰਕਾਰ, ਭੈਣ-ਭਰਾ ਜਾਂ ਹੋਰ ਸਗੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੱਕ ਬਣਦਾ ਹੋਵੇ।
👩👧👦 ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਹੱਕ
- ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਧੀਆਂ – ਦੋਵੇਂ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਹਿੱਸਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਧੀਆਂ ਨੂੰ 2005 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੱਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ‘ਚ ਵੀ ਪੂਰਾ ਹੱਕ ਮਿਲ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।
- ਸੌਤੇਲੇ ਬੱਚੇ – ਸਿਰਫ਼ ਤਦ ਹੀ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ ਜੇਕਰ:
- ਮਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਗੋਦ ਲਿਆ ਹੋਵੇ ਜਾਂ
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਵਸੀਅਤ ‘ਚ ਹੋਵੇ।
🏠 ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਕਿਸਮ ਅਨੁਸਾਰ ਵੰਡ
- ਪ੍ਰਾਪਤ ਜਾਇਦਾਦ (Self-acquired):
ਮਾਂ ਨੇ ਖੁਦ ਖਰੀਦੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਮਿਲੀ ਹੋਵੇ—ਵੰਡ ਪਤੀ, ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇਗੀ। - ਜੱਦੀ ਜਾਇਦਾਦ (Ancestral):
ਇਸ ‘ਤੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਬਰਾਬਰ ਅਧਿਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। - ਵਿਰਾਸਤ ਵਿਚ ਮਿਲੀ ਜਾਇਦਾਦ (from parents/in-laws):
ਜੇ ਮਾਂ ਬੇਔਲਾਦ ਮਰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜਾਇਦਾਦ ਮੂਲ ਮਾਲਕਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ (ਮਾਪੇ ਜਾਂ ਸਹੁਰਾ ਪਰਿਵਾਰ)।
📝 ਵਾਰਸ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਿਵੇਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ?
- ਮਾਂ ਦਾ ਮੌਤ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੋ
- ਕਾਨੂੰਨੀ ਵਾਰਸਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰੋ
- ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਇਕੱਠੇ ਕਰੋ
- ਲੋਅਰ ਕੋਰਟ ਜਾਂ ਤਹਿਸੀਲ ਦਫ਼ਤਰ ਤੋਂ ਵਾਰਸ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਲਵੋ
- ਜਾਇਦਾਦ ‘ਚ ਨਵਾਂ ਮਾਲਕ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਮਿਊਟੇਸ਼ਨ (mutation) ਕਰਵਾਓ
- ਵੰਡ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਵਿਵਾਦ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਅਦਾਲਤ ਰਾਹੀਂ ਨਿਪਟਾਰਾ ਲਵੋ
🕌 ਮੁਸਲਿਮ ਮਾਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਨਿਯਮ
ਮੁਸਲਿਮ ਪਰਸਨਲ ਲਾਅ (ਸ਼ਰੀਅਤ) ਐਕਟ, 1937 ਅਨੁਸਾਰ:
- ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ‘ਚ ਅੱਧਾ ਹਿੱਸਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
- ਜੇ ਸਿਰਫ ਧੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਅੱਧੀ ਜਾਇਦਾਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
- ਜੇ ਧੀਆਂ ਹੋਣ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਨਾ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ 2/3 ਹਿੱਸਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
- ਮਾਂ ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ 1/3 ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵਸੀਅਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਵਾਰਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
🔚 ਨਤੀਜਾ
ਮਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਬਿਨਾਂ ਵਸੀਅਤ ਦੇ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਵੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਵੰਡ ਲਈ ਸਪਸ਼ਟ ਕਾਨੂੰਨੀ ਨਿਯਮ ਹਨ। ਚਾਹੇ ਤੁਸੀਂ ਪੁੱਤਰ ਹੋਵੋ ਜਾਂ ਧੀ, ਤੁਹਾਡਾ ਹੱਕ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਹੈ। ਜਾਇਦਾਦ ਵਿੱਚ ਹੱਕ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨੀ ਅਹੰਕਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ।
