8 ਮਾਰਚ 2025 Aj Di Awaaj
ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਅਤੇ ਆਤਮ-ਸੰਜਮ
ਇੱਛਾ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਦੋ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ—ਭੌਤਿਕ ਤੇ ਆਧਿਆਤਮਕ। ਭੌਤਿਕ ਇੱਛਾਵਾਂ ਵਿਚ ਧਨ, ਸੰਪਤੀ, ਅਤੇ ਸੁੱਖ-ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਆਧਿਆਤਮਕ ਇੱਛਾਵਾਂ ਗਿਆਨ, ਆਤਮ-ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਮੋਕਸ਼ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਅੱਜ ਦਾ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀ ਇਸ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਵਿਚ ਅਸਮਰਥ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਇੱਛਾਵਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਉੱਨਤਿ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਲੈ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਜਦਕਿ ਉਹ ਬੇਲਗਾਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਦੁੱਖ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ। ਮਨੁੱਖ ਕਈ ਵਾਰ ਆਪਣੀਆਂ ਅਤਿ-ਲੋਭੀ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਗੁਲਾਮ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੀ ਆਤਮਿਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਭੰਗ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਛਾ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸੁਪਨੇ ਦੇਖਣ, ਉਮੀਦਾਂ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਟੀਚੇ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਗਤੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਵੀ ਹੈ।
ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦੀ ਲਾਲਸਾ, ਨਵੀਆਂ ਉਚਾਈਆਂ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਦੀ ਚਾਹਤ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਯਤਨ— ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਇਹ ਇੱਛਾਵਾਂ ਅਤਿ-ਸੀਮਾ ਲੰਘ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਮਾਨਸਿਕ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸੇ ਲਈ, “ਅਤਿ ਸਰਵਤ੍ਰ ਵਰਜਯੇਤ” ਅਨੁਸਾਰ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਅਤਿ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹਾਨਿਕਾਰਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਵਾਈ ਵੀ ਜ਼ਹਿਰ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੇਸਮਝ ਇੱਛਾਵਾਂ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਦੇ ਗਹਿਰੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਧੱਕ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਆਤਮ-ਸੰਜਮ ਉਹ ਗੁਣ ਹੈ, ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੁਨੇਹਰੀ ਮਿਆਰ ਤੱਕ ਰੱਖਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਜੇਕਰ ਬੁੱਧੀ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨਾਲ ਇੱਛਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਆਤਮ-ਗਿਆਨ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਲਈ, ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿਵੇਕ ਅਤੇ ਆਤਮ-ਸੰਜਮ ਨਾਲ ਸਮਝੇ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ’ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਦਾ ਹਨਰ ਸਿੱਖ ਲਵੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਆਨੰਦ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸੰਤੋਸ਼ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੇ ਹੀ ਜਾਲ ਵਿਚ ਫਸ ਕੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਵਿਅਰਥ ਕਰ ਲਵੇਗਾ।
– ਲਵਲੀ ਆਨੰਦ
